بعضي از مردم وقتي از پنجره طبقات بالاي ساختمان بلندي به پايين نگاه مي‌كنند يا سوار چرخ و فلك و تله كابين مي‌شوند، سرگيجه پيدا كرده و احساس مي‌كنند دنيا دور سرشان مي‌چرخد. اين حالتي است كه خيلي‌ها تجربه مي‌كنند. اما هميشه هم اين ‌طور نيست وگاهي اوقات سرگيجه زماني سراغ‌شان مي‌آيد كه بي‌حركت سرجاي‌شان نشسته‌اند يا بلند مي‌شوند كاري انجام بدهند. 

آن لحظه است كه احساس مي‌كنند در و ديوار و تمام اشياء دور و برشان به پرواز درآمده‌اند؛ حالت ناخوشايندي كه ممكن است فرد را به وحشت بيندازد. اما سرگيجه چيست؟ چه عواملي باعث مي‌شوند دچار اين حالت ناخوشايند شويم؟ درمان‌هاي آن چيست؟ آيا همه سرگيجه‌ها خطرناك هستند؟ اينها سوالاتي هستند كه متخصصان گوش و حلق و بيني، قلب و عروق، چشم، مغز و اعصاب و طب سنتي به آن پاسخ داده‌اند. 

گنجشك‌ها را متوقف كنيد!

پيش از آنكه با كمك اين مطلب دليل گيج رفتن سرتان را كشف كنيد، با كمك راه‌هايي كه در اين ستون به شما توصيه مي‌كنيم، می توانید نگراني‌تان را كمتر كنيد: 

- چشمان‌تان را نبنديد و به نقطه ثابتي نگاه كنيد. چون اگر سرگيجه شما مربوط به گوش داخلي‌تان باشد، زماني‌كه به نقطه ثابتي نگاه مي‌كنيد، تا حدودي تعادل‌تان را به دست مي‌آوريد. 

- اگر احساس كرديد همراه با سرگيجه، سردرد داريد يا اندام‌هاي‌تان بي‌حس است و بينايي‌تان با مشكل مواجه شده، حتما به بيمارستان مراجعه كنيد تا توسط متخصص مغز و اعصاب معاينه شويد. 

- اما اگر همراه با سرگيجه‌تان، شنوايي‌تان كم شده بود و گوش‌هاي‌تان وز وز مي‌كرد، بهتر است به متخصص گوش و حلق و بيني مراجعه كنيد. 

- براي پيشگيري از «بيماري مسافرت يا حركت» بهتر است در صندلي جلو بنشينيد. در غير اين صورت مستقيم و به جلو نگاه كنيد و از داروهاي آرامبخش استفاده كنيد. 
 از استرس و هيجانات محيطي دوري كنيد. 

دو تا مي‌بينيد؟

سرگیجه علل متفاوتی می تواند داشته باشد اما يك علت مهم در ايجاد سرگيجه در فرد از ناحيه چشم، احساس دوبيني است كه سردرد نيز به همراه دارد. دكتر امين‌الله نيك اقبالي، متخصص چشم و استاد دانشگاه علوم پزشكي ايران دراین باره می‌گوید: شش ماهيچه چشم را حركت مي‌دهند و اگر يكي از اين ماهيچه‌ها فلج شود، دو چشم به شكل هماهنگ با يكديگر كار نمي‌كنند و هر كدام آهنگ خودشان را مي‌زنند و ارتباط منطقي ميان گوش، چشم و مغز دچار اشكال مي‌شود. 

با پيش آمدن اين وضعيت فرد نمي‌داند به كدام سمت برود. ابتلاء به بيماري‌هاي ويروسي، آنفلوآنزا و حتي درگير شدن با يك سرماخوردگي ساده نيز ممكن است دو بيني در بيمار ايجاد كند. اگر دچار دوبيني شديد يا كسي را ديديد كه دچار اين مشكل شده است، بدون توجه به دليل آن، حتما به متخصص چشم پزشك مراجعه كنيد. دوبيني در واقع زنگ اخطار بدن در زمان خطر است. 

چطور درمانش كنيم؟

در بحث درمان دوبيني، متخصص چشم بسته به اينكه چرا اين مشكل براي بيمار به وجود آمده است؛ از عينك يا جراحي براي اصلاح ماهيچه يا ماهيچه‌هاي چشم استفاده مي‌كند. از آن جايي كه دو بيني مشكل غير قابل تحملي است، در زمان درگيري بيمار با اين اختلال، يك چشم بيمار بسته ميشود تا بتواند اين شرايط را تا زمان بهبودي تحمل كند. 

فشار خون‌تان افتاده؟

فشارتان پایین است؟

دكتر منوچهر قاروني، متخصص قلب و عروق براین باور است که اگر فشارخون طبيعي فردي به عنوان مثال هميشه 12 روي 8 باشد و بعد فشارش را بگيرد و عددي كه نشان داده مي‌شود، از عدد گفته شده پايين‌تر آمده باشد يعني اينكه دچار افت فشارخون شده است. هر انساني در شرايط خاصي فشارش افت پيدا مي‌كند كه اين عوامل مي‌تواند طبيعي يا بيمار‌ي‌زا باشد. به عنوان مثال در تابستان با نخوردن آب كافي يا نمك و فعاليت زياد ممكن است خون غليظ شده و فشارخون پايين بيايد كه اين عوامل بيماري‌زاست. 

هرچند در زماني كه فشار خون افت كرده، با ريختن كمي نمك روي زبان كارگشاست، اما بهترين كار اين است كه اگر علائم غيرمنتظره و نگران‌كننده‌اي در فرد مشاهده كرديد، به سرعت او را به مركز درماني منتقل كنيد. 

قلب‌تان نامنظم مي‌زند؟

در آريتمي، ضربان قلب نامنظم بوده و خوني كه از مجراي دهليزي خارج مي‌شود كم است و باعث سياهي رفتن چشم مي‌شود. نامنظمي ضربان قلب اگر منشا بطني داشته باشد، به مراتب از دهليزي خطرناك‌تر است و اگر به موقع به فرد شوك وارد نكنيم، ممكن است جانش را از دست بدهد. 

در حمام سرتان گيج مي‌رود؟

احتمالا ديده‌ايد كه فردي در حمام دچار سرگيجه شده و روي زمين افتاده است. يكي از دلايل اين اتفاق، تنگ بودن دريچه آئورت است كه باعث مي‌شود فرد به شكل ناگهاني در دستشويي و حمام دچار سرگيجه شود و روي زمين بيفتد. تنگي دريچه آئورت سبب سكته مغزي و خونريزي مغزي شده در اين بين ممكن است سر و استخوان افراد مسن نيز دچار شكستگي شده باشد. 

چرا گيج مي‌زنيم؟

دكتر سيد بهزاد پوستي، متخصص گوش و حلق و بيني و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي ايران دراین‌باره به سیب سبز می‌گوید: بيماراني كه به ما مراجعه مي‌كنند، لفظ سرگيجه را براي زماني‌كه جلوي چشمان‌شان سياهي برود،يا دچار عدم تعادل باشند به كار مي‌برند. در حالي‌كه اينها سرگيجه واقعي محسوب نمي‌شوند و اختلالات تعادلي هستند. سرگيجه واقعي، سرگيجه‌اي است كه شكل دوراني داشته باشد. حالتي است كه فرد احساس مي‌كند خودش يا محيط اطرافش به چرخش در آمده‌اند و با حالت تهوع و استفراغ همراه است. 

التهاب عصب تعادلي

 گاهي اوقات تورم و التهابي كه در عصب تعادلي گوش به وجود مي‌آيد، سبب بروز سرگيجه در فرد مي‌شود و مي‌تواند با تهوع، استفراغ و رنگ پريدگي همراه باشد. در اين ميان بعضي احساس مي‌كنند كه با باز كردن چشم، سرگيجه‌شان بدتر مي‌شود. شدت علائم ايجاد شده در فرد ممكن است به اندازه‌اي باشد كه فرد تعادل كافي نداشته باشد و نتواند راه برود. با وجود تورم و التهابي كه در عصب تعادلي اين بيماران وجود دارد، شنوايي آنان در حد طبيعي است. 

تومورهاي سي پي (انگل) زاويه

اينها تومورهاي وسيعي هستند كه علائم سرگيجه را ايجاد مي‌كنند و به خاطر فشاري كه به مخچه يا منير مي‌آورند، باعث عدم ايجاد تعادل در فرد مي‌شوند. 

عفونت گوش داخلي 

در اين بيماري نيز فرد سرگيجه را تجربه مي‌كند. گاهي وقت‌ها ويروس يا باكتري‌ها باعث بروز عفونت در گوش داخلي مي‌شوند كه ممكن است همراه با مننژيت يا عفونت مغزي باشد. در چنين وضعيتي فرد شنوايي خود را از دست مي‌دهد. 

تومورهاي عصب تعادلي

اگر توموري در مسير عصب تعادلي زوج هشت كه از گوش به سمت مغز مي‌روند، به وجود بيايد، مي‌تواند علائم كاهش شنوايي را ايجاد كند. اين بيماران نيز از وزوز گوش رنج مي‌برند. اين بيماران حمله‌هاي سرگيجه متعدد دارند و حتي ممكن است عصب صورت‌شان فلج شود. 

سرگيجه فصلي 

يكسري از سرگيجه‌ها هم هستند كه در فصول پاييز و بهار شيوع بيشتري دارند. اين نوع سرگيجه‌ها باعث فشار مايع گوش داخلي مي‌شوند و با تغيير فشار، احساس سرگيجه به فرد دست مي‌دهد. در اغلب موارد هم زمينه‌هاي آلرژيك و حساسيتي سبب بروز اين سرگيجه‌ها مي‌شوند كه جاي نگراني وجود ندارد. 

سرگيجه حركتي 

سرگيجه‌هايي كه در اثر مسافرت كردن در فرد به وجود مي‌آيد، سرگيجه حركتي نام دارد كه مي‌تواند از دوران طفوليت در فرد شروع شود و تا دوران بزرگسالي ادامه پيدا كند. همان‌طور كه گفته شد، در ايجاد تعادل بايد سه سيستم گوش، بينايي و مغزي با يكديگر هماهنگ باشند و اينها حساسيت بسيار زيادي نسبت به تغيير وضعيت دارند و با ايجاد تغيير در پالس‌هاي ارسالي، باعث درك حالت سرگيجه به خاطر درك بينايي مي‌شوند. 

علائمی که باید جدی بگیرید

دكترسعيد قزوينيان، متخصص مغز و اعصاب،  برخی از عوامل بروز سرگیجه را با شما درمیان می‌گذارد.

- در سرگيجه محيطي فرد با چرخاندن چند ثانيه‌اي سرش سرگيجه فوق‌العاده شديدي به او دست مي‌دهد. 

- سرگيجه تا زماني كه تكرار نشود، خطرناك نيست اما اگر مدام تكرار شد حتما بايد به صورت جدي پيگيري شود و به متخصص مغز و اعصاب مراجعه كرد. 

- سرگيجه‌هاي مركزي نسبت به سرگيجه محيطي شدت‌شان كم و كمتر شايع‌تر هستند. در اين حالت فرد اختلال تكلم پيدا مي‌كند و ممكن است حتي به زمين بيفتد. 

- سرگيجه می تواند ناشي از كاهش جريان خون به قاعده جمجمه باشد. خونريزي مخچه با سرگيجه، سردرد، اشكال در راه رفتن و ناتواني در نگاه كردن به يك سمت همراه است.

- يكي از علایم بيماري‌ ام‌اس، سرگيجه است كه معمولا شروعي ناگهاني دارد. ضربه به سرو گردن یا ميگرن هم می تواند سرگیجه بیاورد.

طب سنتی چه می گوید؟

دكتر مليحه خرم پژوه كارشناس طب سنتي دراین‌باره به سیب سبز می‌گوید: سرگيجه مـي‌تـواند عـلت‌هاي متفاوتي داشته باشد، به همين دليل به افراد تـوصـيه مي‌كـنيم به سرگـيـجـه‌هاي صبحگاهي‌كه به صورت ناگهاني و حاد ظاهر مي‌شوند و با استفراغ و تهوع همراه است، توجه داشته باشند و حتما به پزشك متخصص مراجعه كنند اما به‌طور كلي در طب سنتي تعريفي خاص در مورد سرگيجه وجود دارد. 

از نظر ما سرگيجه‌ها بر اساس طبع و مزاج فرد مي‌تواند گرم يا سرد باشد و هر كدام علائم و نشانه‌هاي خاص خودشان را دارند. اغلب كساني‌كه درگير سرگيجه گرم مي‌شوند، جوانان هستند و در عين حال تعداد افرادي‌كه سرگيجه گرم دارند، معدود است .

سرگيجه گرم و سرد دارد

سرگيجه گرم: كساني‌كه طبع گرم دارند سرگيجه‌شان نيز گرم و ضربان‌دار خواهد بود، صورت پرخوني دارند، بدن‌شان گرم است و احساس مي‌كنند مزه دهان‌شان شيرين است. درمان سرگيجه گرم به چند روش انجام مي‌شود و يكي از راه‌ها، فصد يا حجامت‌كردن است كه طي آن از فرد خون گرفته و دور ريخته مي‌شود. 

راه ديگر استفاده از غذاهاي گرم مثل سوپ جو و ‌آش‌جو است. به‌طور كلي غذاهايي كه در آنها از جو استفاده شده باشد، خوب است. استشمام گل‌هايي مثل گل سرخ و گل بنفشه نيز مفيد هستند. شربت آبليمو، عرق كاسني و عرق بيد نيز توصيه مي‌شود. از اين نوع عرقيات فرد بايد روزي يك فنجان به مدت 40 روز استفاده كند. مصرف آبغوره به صورت ناشتا و بعد از غذا به ميزان سه قاشق غذاخوري نيز موثر است. 

سرگيجه سرد: كساني‌كه طبع سردي دارند، تعريق سرد دارند، صورت‌شان پرخون نيست و رنگ پريده هستند. افرادي‌كه سرگيجه سرد دارند، بهتر است از معجوني استفاده كنند كه به معجون هفتگانه معروف است و در آن موادي همچون سياه دانه، دارچين، زنجبيل، ميخك، عناب، چاي سبز و هل باد وجود دارد. 

در تهيه اين معجون؛ 25 عدد عناب، 10 عدد هل باد، سه قاشق غذاخوري سياه دانه، سه قاشق غذا خوري ميخك، یک قاشق غذاخوري، چهار تكه دارچين، چهار تكه زنجبيل و یک قاشق غذاخوري چاي سبز را با پنج ليوان آب جوشانده و از اين جوشانده به ميزان يك فنجان به مدت يك هفته، آخر شب‌ها استفاده شود. مصرف گوشت گنجشگ، بلدرچين و كبك، مصرف ‌آش گرم و نخود، استشمام بوهاي گرم مثل ادكلن‌هايي كه بوهايي گرم دارند، نيز مفيد است.