سال ها از آن روزهایی که بیماری ها را با جوشانده های مادربزرگ ها درمان می کردند گذشته است، طی این سال ها بارها و بارها طب سنتی مورد بی مهری قرار گرفت، به طوری که حتی استفاده از دستورات حکیم باشی ها و عطارها برای مدتی طولانی به دست فراموشی سپرده شد.

اما طبیعت خاص کشور ما و غنی بودن از منابع طبیعی و گیاهان دارویی بی نظیر، باعث شد طی سال های اخیر پیشرفت های بسیار خوبی را در سطح آموزش و توسعه طب سنتی شاهد باشیم. این پیشرفت ها به حدی چشمگیر بود که حتی در سطح وزارت بهداشت و درمان، معاونت طب سنتی ایجاد شده و سیاستگذاری های بسیار جدیدی در این حوزه به وجود آمده است.

دکتر سید مهدی سجادی ، دبیرانجمن داروسازان ایران، با تأکید بر پیشرفت های چشمگیر کشورمان در استفاده از گیاهان دارویی طی سال های اخیر می گوید:

«تأسیس سلامتکده های طب سنتی و حضور پزشکان و داروسازان متخصص طب سنتی در این مراکز سبب ساماندهی و مصرف منطقی فرآورده های طب سنتی و گیاهان دارویی شده است.

از نظر تولید و بسته بندی این فرآورده ها نیز پیشرفت های خوبی حاصل شده به طوری که در حال حاضر ایران درمیان 10 کشور اول تولیدکننده داروهای گیاهی در جهان قرار گرفته است. ساماندهی و نظارت بر عرضه این فرآورده ها در عطاری ها نیز از دیگر اقدامات سازمان غذا و دارو برای استفاده بهینه از این سرمایه ملی به شمار می رود.

البته بعضی تجویزها و تشخیص های غیراصولی در برخی از عطاری ها و مراکز غیرمجاز عرضه، باعث ایجاد عوارض و تداخلات درمانی بسیاری برای بیماران شده است.

تبلیغات فریبنده و تجویز محصولات ترکیبی نامشخص در قالب کپسول یا شربت می تواند سلامتی افراد را تهدید کند. از این رو لازم است از طریق رسانه های عمومی روشنگری بیشتری نسبت به مصرف فرآورده ها و ترکیبات غیرمجاز صورت پذیرد.

نگرش طب سنتی همواره دیدگاهی پیشگیرانه و سپس درمانی است، بنابراین در طب سنتی همه سعی و تلاش متخصصان، بر حفظ تندرستی و سلامتی بیمار معطوف می شود.

گیاهان دارویی و داروهای گیاهی دو تعریف و کاربرد مجزا دارند. گیاهان دارویی در طب سنتی بیشتر به منظور حفظ سلامتی، تندرستی و پیشگیری از بیماری ها مصرف شده و از لحاظ درمانی و طبی اثرات اثبات شده ای ندارند.

در صورتی که داروهای گیاهی به کمک عصاره ها و مواد مؤثر گیاهی و در ترکیب با مواد اولیه شیمیایی به صورت اشکال دارویی مختلف فرموله و بسته بندی می شوند و می توانند هنگام ابتلا به بعضی از بیماری ها اثرات درمانی مناسبی داشته باشند. این داروهای گیاهی حتی به عنوان داروی مکمل در کنار داروی اصلی بیمار نیز استفاده می شوند و تأثیر قابل توجهی در درمان بیمار و رفع عوارض بیماری خواهند داشت.

بنابراین، نکته مهم این است که مصرف گیاهان دارویی مشخصاً در درمان قطعی بیماری ها کاربرد اثبات شده ای نداشته و به این منظور باید داروهای شیمیایی، پیرو تشخیص پزشکان استفاده شوند.

مصرف داروهای گیاهی عوارض کمتری نسبت به داروهای شیمیایی در بیماران ایجاد می کند، اما بیماران باید از مصرف نابجا یا خودسرانه داروهای گیاهی پرهیز کنند.

همچنین در خصوص مصرف گیاهان دارویی نیز باید مقدار مورد نظر با دقت و آگاهی کامل تحت نظارت متخصصان طب سنتی استفاده شوند، زیرا در این موارد نیز مصرف خودسرانه گیاهان دارویی می تواند تداخلات یا محدودیت هایی برای بیماران به همراه داشته باشند که سبب کاهش اثربخشی داروها می شود.

تشخیص و تجویز پزشکان برای استفاده از داروهای گیاهی بسیار مهم و ضروری بوده و محل عرضه داروهای گیاهی صرفاً داروخانه ها خواهند بود و نباید آنها را از مکان های دیگر تهیه کرد.»

گیاهان دارویی را همزمان با داروهای شیمیایی مصرف نكنید

مصرف گیاهان دارویی همزمان با مصرف داروهای شیمیایی می تواند خطرات جبران ناپذیری برای سلامت افراد ایجاد نماید.
 
بر اساس تحقیقات صورت گرفته اکثر افراد از گیاهان دارویی در برنامه غذایی خود استفاده می کنند و آگاهی چندانی از اثر آنها بر روی داروهای شیمیایی مصرفی خود ندارند.
 
بررسی ها نشان می دهند، علاوه بر گیاهان دارویی برخی از ادویه ها و میوه ها نیز می توانند تاثیر داروهای شیمیایی را کم اثر و یا باعث تغییر خواص درمانی آنها شوند.
 
پژوهشگران مصرف گیاهان دارویی مانند، گیاه گل مینا، زنجبیل، سیر، سنبل الطیب و میوه گریپ فروت را همزمان با مصرف داروهای شیمیایی به شدت ممنوع اعلام کرده اند.
 
این نوع گیاهان دارویی به ویژه بر روی داروهای شیمیایی که در درمان بیماری هایی مانند فشار خون، بیماری های قلبی و عروقی، داروهای روانپزشکی و داروهای پیشگیری از بارداری به کار می روند می توانند تاثیر گذار باشند.
 
لذا پزشکان به افراد توصیه می کنند برای مصرف هر نوع گیاه دارویی و حتی سبزیجات و میوه ها در هنگام مصرف داروهای شیمیایی، با پزشک متخصص مشورت کنند.

6 باور غلط درباره داروهای گیاهی

در مورد مصرف داروهای گیاهی باورهای نادرستی وجود دارد که در اینجا تعدادی از آنها را بیان می کنیم.

1- داروهای گیاهی هیچ عارضه ای ندارند.

واضح است که داروهای گیاهی هم مانند داروهای شیمیایی، دارای عوارض خاص خودشان هستند و لازم است بیمار قبل از مصرف، نسبت به آن ها آگاهی کافی پیدا کند. ضمن این که همه فرآورده های گیاهی احتمال ایجاد حساسیت را دارند و باید به این نکته توجه شود.

2- داروهای گیاهی در دوران بارداری و شیردهی بی ضرر هستند.

بعضی فرآورده های گیاهی (با مقادیر دارویی) در دوران بارداری منع مصرف دارند و ممکن است باعث وارد آمدن صدمه به جنین و یا حتی سقط جنین شوند. بنابراین حتما قبل از مصرف هرنوع داروی گیاهی در دوران بارداری و حتی شیردهی، با پزشک یا متخصص داروهای گیاهی مشورت کنید.

3- مصرف داروهای گیاهی برای کودکان هیچ مانعی ندارد.

مصرف ترکیبات گیاهی به خصوص در کودکان زیر دو سال می تواند باعث بروز واکنش های حساسیتی شدید یا مشکلات تنفسی شود. پس احتیاط کنید.

4- مصرف همزمان داروهای گیاهی با داروهای شیمیایی هیچ تداخلی ندارد.

بسیاری از داروهای گیاهی با داروهای شیمیایی تداخل دارند و باعث افزایش یا کاهش اثر آن ها می شوند؛ بنابراین اگر داروی شیمیایی مصرف می کنید، قبل از مصرف هر نوع داروی گیاهی، حتما با پزشک خود مشورت کنید.

5- داروها و عصاره های گیاهی به هر روشی که تهیه شود، مفید و قابل استفاده هستند.

بسیاری از گیاهان اگر به روش درست فرآوری نشوند، ممکن است مواد موثر و ترکیبات مفید خود را از دست بدهند. بعضی از این ترکیبات به حرارت حساس هستند و همچنین شرایط و حتی ظروف نگهداری آن ها هم در حفظ ترکیبات مفید آن ها موثر است.

6- داروهای گیاهی نیاز به تنظیم دوز ندارند.

در تمام موارد، دوز عصاره یا اسانس گیاهی مورد نظر، در میزان تاثیر و اثر درمانی آن ها مهم است. ضمن اینکه بسیاری از گیاهان دارای حداقل دوز سمی هستند و اگر بیشتر از این مقدار مصرف شوند، می توانند باعث بروز سمیت های قلبی، کبدی و کلیوی شوند.