شهاب سنگ چیست؟ شهاب سنگ ها به  چه رنگ هایی دیده می شوند؟ روش تشخیص شهاب سنگ ها از سنگهای زمینی چیست؟

در فضای منظومه شمسی، اجرام سرگردانی وجود دارند که دارای مدارهای مستقلی هستند. این اجرام تا زمانی که در فضا سرگردانند شهاب واره خوانده می شوند. وقتی که وارد جو زمین می شوند بر اثر اصطحکاک با لایه های مختلف جو به شدت داغ شده و می سوزند و به رنگهای مختلفی می درخشند. اگر این اجرام به طور کامل در جو بسوزند شهاب و اگر تکه هایی از این اجرام به زمین سقوط کنند، شهاب سنگ نامیده می شوند.

هر ساله حدود 40000 تن سنگ و غبار کیهانی وارد جو زمین می شوند که منشاء آنها باقی مانده دنباله دارانی است که مدتها قبل از نزدیکی مدار زمین عبور کرده اند و یا ذرات باقیمانده از شهاب سنگهایی هستند که در جو زمین می سوزند. بیشتر این مواد به صورت ذرات میکروسکوپی به زمین می رسند که به آنها خرده شهاب سنگ می گویند. بررسی این ذرات که از غبار اولیه منظومه شمسی اند دانسته های بسیاری را درباره پیدایش منظومه شمسی و چگونگی پیدایش حیات روی زمین در اختیار ما می گذارند.

شهاب سنگ ها به  چه رنگ هایی دیده می شوند؟

اغلب شهاب  سنگ ها به رنگ های مختلفی دیده می شوند: سبز،زرد،آبی،قرمز و سفید. دلیل این امر این است که هنگامی که شهاب واره ها با سرعتی معادل 10 تا 75 کیلومتر بر ثانیه وارد جو زمین می شوند، بر اثر اصطکاک با اتمهای  جو، به شدت داغ شده و دمای آنها به بیش از 2000 درجه سانتیگراد می رسد. این دمای بسیار زیاد باعث تحریک گازهای اطراف شهاب می شوند و گازهای مختلف موجود در جو بر اثر این دمای زیاد داغ شده و می سوزند و به رنگ های مختلفی دیده می شوند. برای مثال: رنگ سبز بیشتر شهاب ها از مولکولهای داغ اکسیژن جو گسیل می شوند. نیتروژن رنگ آبی تولید می کند و سدیم موجود در شهاب سنگ رنگ زرد. عموماً شهاب های پر سرعت به رنگ سفید دیده می شوند چون تمام این رنگها با هم مخلوط می شوند. وقتی که سرعت شهاب کم شود به رنگ قرمز در می آید.

انواع  و جنس شهاب سنگ ها چیست؟

شهاب سنگ ها از حیث مواد سازنده به 3 گروه تقسیم می شوند :

1.        شهاب سنگ های سنگی ( آسمان سنگ ) : کم تراکم ترین و البته بیشترین تعداد از شهاب سنگ ها را به خود اختصاص می دهند ، به دلیل شباهت زیادشان با سنگ های زمینی به دشواری قابل مطالعه و تشخیص هستند . در ساختمان آن ها ساختارهای کره ای از سیلیکات ها به نام کندرول به چشم می خورد که در یک زمینه هموار جای دارند . از این سنگ ها با نام کندریت ها یاد می شود . حدود 42 % از جرم آن ها را اکسیژن ، 20 % سیلیس ( SiO2 ) و 38 % منیزیم و آهن تشکیل می دهد . بیش از 90 % شهاب سنگ ها از این نوعند . چگالی آن ها از 3 تا 5/3 گرم بر سانتیمتر مکعب متغیر است .

2.     شهاب سنگهای آهنی (آسمان کان ) : این شهاب سنگ ها از 91 % آهن و 9 % نیکل ، کبالت و پاره ای عناصر دیگر تشکیل شده اند . چگالی آن ها 5/7 تا 8 گرم بر سانتیمتر مکعب است . اگر اسیدی مانند اسید نیتریک را بر سطح این شهاب سنگ ها بریزیم اشکال بلوری بزرگ به نام اشکال ویدمنستاتن ظاهر می شوند که از اثر اسید بر آهن زمینی به دست نمی آیند .از طرفی این سنگ ها به واسطه خاصیت مغناطیسی که دارند به راحتی توسط آهنربا یا فلزیاب قابل کشفند ، تنها 6 % شهاب سنگ ها از این نوعند شهاب سنگ های آهنی – سنگی ( آهن سنگ ) : ترکیبی از آهن ، نیکل و سیلیکات ها هستند ، در حدود 4 % از کل شهاب سنگ ها از این نوعند . چگالی متوسط آن ها 5/5 تا 6 گرم بر سانتیمتر مکعب است . در ساختمان آن ها بلورهای الیوین از جنس مواد معدنی وجود دارد .

چگونگی تشخیص انواع  شهاب سنگ ها:

1.     آهنی ها : تشخیص این گونه همانطور که قبلا هم گفته شد بسیار آسان است ، آهنی ها در هنگام کشف معمولا ظاهری قهوه ای رنگ براق دارند که ناشی از گداختن فلز درگرمای ناشی از  اصطکاک جسم با جو زمین و هوازدگی طبیعی است . روش کار بدین قرارست : قطعه ای از شهاب سنگ را برش داده و سطح بریده شده را صیقل دهید و آن را با اسید بشویید تا اشکال ویژه ویدمنستاتن ظاهر شوند.

2.        آهنی – سنگی ها : می توان از روش ترکیبی آهنی ها و سنگی ها استفاده کرد ؛ زیرا این دسته واقعا مخلوطی 50 – 50 از مواد فلزی و سنگی است .

3.       سنگی ها : روش معمول برای تشخیص بدین شرح است : نخست برای اطمینان از منشأ فضایی آن ، تکه ای کوچک از آن را برداشته و پودر کنید ، اگر در پودر حاصل مواد فلزی به ویژه نیکل موجود بود می توان گفت که منشأ فضایی دارد ، سپس برشی از آن را برای یافتن نشانه هایی از کندرول ها در زیر میکروسکوپ بررسی کنید . اگر جواب مثبت بود پس یقینا یک شهابسنگ سنگی را یافته اید ؟!

 روش تشخیص شهاب سنگ ها از سنگهای زمینی :

شهاب سنگ ها شکلهای گوناگونی دارند که این اشکال در شناسایی آنها به ما کمک می کنند. بسیاری از آنها رویه ای صاف دارند و فاقد لبه های تیزند. روی بعضی از آنها فرورفتگی ها و برجستگی های ملایمی به چشم می خورد. مثل اینکه روی آنها را با نوک انگشت فشرده اند. تا زمانی که شهاب سنگ ها کاملاً در معرض هوازدگی قرار نگیرند در درون این فرورفتگی ها آثاری از پوسته سوخته و جوشیده شهاب سنگ دیده می شود.

برای اینکه با اطمینان بسیار بدانید که کدام سنگ شهاب سنگ است باید چند آزمایش کوچک انجام دهید:

1.     چگالی سنگ را اندازه بگیرید. چگالی شهاب سنگ ها حداقل 3/3 گرم بر سانتیمتر مکعب است. سنگی را که فکر می کنید شهاب سنگ است را به دقت وزن کنید. اگر سنگ کوچک بود می توانید از یک جواهرفروش درخواست کنید که آن را وزن کند. سپس حجم سنگ را محاسبه کنید. برای این کار، ظرفی را پر از آب کنید و سنگ را توی آن بیندازید. مقدار آبی را که بیرون می ریزد، با سرنگ یا پیمانه ای که حجمش مشخص است، اندازه بگیرید. حجم بدست آمده در واقع حجم سنگ است. حا ل وزن را بر حجم تقسیم کنید تا چگالی بدست آید. اگر چگالی سنگ بیشتر از 3/3 گرم بر سانتیمتر مکعب بود احتمال آسمانی بودنش بیشتر است.

2.      قطب نمایی را به سنگ نزدیک کنید. اگر عقربه قطب نما منحرف شد، باعث خوشحالی است چون هرچه خاصیت مغناطیسی سنگ بیشتر باشد احتمال اینکه شهاب سنگ باشد، بیشتر است.

3.     بخش کوچکی از سنگ را به آرامی با سمباده بسایید. در شهاب سنگ های سنگی رگه ها یا دانه های درخشان فلزی دیده می شود. در شهاب سنگ های آهنی نیز رگه ها به صورت شعاع های براق دیده می شوند که روی هم افتاده اند. دقت کنید که این شعاع های فلزی را با بلورها و رگه های درخشان کوارتز یا میکای سنگ های زمینی اشتباه نگیرید. با یک ذره بین با بزرگنمایی 10 یا بیشتر، این رگه ها را بررسی کنید و از زوایای مختلف به آنها نگاه کنید. سطح رگه ها باید مانند سطوح فلزی به نظر آیند. با سوزن تیزی روی آنها خط بکشید. اگر خش نیفتاد، رگه ها فلزی اند و سنگ هم به احتمال بسیار زیاد شهاب سنگ است.

پس اگر برای گردش به کوه یا صحرا می روید، یادتان باشد که به سنگ ها خوب نگاه کنید. سنگ های قهوه ای سوخته، سنگ های دوکی شکل، سنگ های سیاهی که در سطحشان قطراتی همانند قطرات منجمد آهن جوشکاری شده دیده می شود و سنگ هایی که سنگین تر از جثه شان هستند، احتمال دارند که آسمانی باشند.

منابع

-        ماهنامه نجوم شماره 144- 143