برای خرید دوغ رفته بودم که فروشنده بطری‌ای را روی پیشخوان گذاشت و گفت دوغ کفیر را امتحان کنید طعم فوق‌العاده‌ای دارد. نگاهی به برچسب پشت بطری انداختم و از خواصی که برای آن قید شده بود، ذوق‌زده شدم. چطور چنین داروی جوانی‌ای وجود داشت و تا به حال آن را امتحان نکرده بودم؟! شنیده بودم که قبل از انقلاب این نوشیدنی در ایران هم تولید می‌شد اما چطور جای آن، این همه سال خالی مانده بود؛ آن هم چنین نوشیدنی‌ای با این همه خواص؟! این موضوع بهانه‌ای شد تا با دکتر سیدامیرمحمد مرتضویان، متخصص صنایع غذایی و استادیار انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و صنایع غذایی (دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی) در مورد آن صحبت کنم.

آقای دکتر، کفیر چیست؟

«کفیر» نوشیدنی تخمیری است که از شیر به دست می‌آید مانند فرآورده‌های محلی مثل دوغ. این محصول دارای مجموعه میکروبی بسیار پیچیده‎‌ای است و ممکن است در بردارنده بیش از 30 گونه میکروبی باشد.

کفیر ابتدا در کدام کشور تولید شد؟

«کفیر» از «قفقاز» به دنیا معرفی شد و سپس به اروپا راه پیدا کرد و در روسیه به تولید صنعتی انبوه رسید. «کفیر» از کلمه ترکی «کیف» (kief) به معنای «لذت بردن» و «سرشوق آمدن» گرفته شده است. مردم ترکستان و قفقاز از زمان‌های قدیم این نوشیدنی را مصرف می‌کرده‌اند و برای آن خواص درمانی فراونی قائل هستند. آنها راز سلامت و عمر زیاد خود را به مصرف کفیر نسبت می‌دهند.

کفیر چگونه تهیه می‌شود؟

در گذشته «کفیر» فقط سنتی تهیه می‌شد. برای این کار دانه‌های گل‌کلم شکلی به نام «کفیر» را در شیر می‌ریختند و پس از مرحله تخمیر، بر تعداد دانه‌‌ها افزوده می‌شد. سپس دانه‌ها را از روی شیر جمع و آنها را در محیطی مناسب نگهداری می‌کردند تا دوباره از آن در تخمیر استفاده شود اما امروزه برای تولید انبوه آن در صنعت، استارترهای صنعتی را به شیر اضافه می‌کنند. البته مهم‌ترین کشوری که این فرآورده را تولید می‌کند، روسیه است و درواقع بیشترین تولید صنعتی «کفیر» را دارد.

 چرا به این نوشیدنی «دوغ» می‌گوییم؟

آنچه در کشور ما تولید می‌شود «کفیر» نیست بلکه نوعی دوغ‌ است که متاسفانه برخی کارخانه‌ها شاید از روی ناآگاهی، روی برچسب‌های‌ این محصولات، واژه «کفیر» را درج می‌کنند. به کار بردن واژه «کفیر» به تنهایی در این محصولات اشتباه است و فعلا بر اساس استاندارد ملی ایران، کلمه «نوشیدنی کفیر» مجاز است. همچنین قیدکردن کلمه هایی مانند «پروبیوتیک» یا نشاط‌آور، ضدسرطان و جلوگیری‌کننده از نفخ و نشانگان خستگی و موثر در زیبایی پوست ادعاهایی کذب است. در ایران ده‌ها نوع دوغ با طعم‌های مختلف تولید می‌شود، این نوشیدنی نیز مانند همان دوغ‌هاست و تنها استارتر خاصی در آن استفاده می‌شود بنابراین نباید فریب نوشته‌های درج‌شده روی بسته‌بندی آنها را خورد.

 کفیر چه تفاوتی با دوغ دارد؟

طعم کفیر با دوغ متفاوت است؛ غلظت آن دست‌کم دو برابر دوغ است و حدود 3-2 درصد الکل دارد و نمک و اسانس هم به آن اضافه نمی‌شود. بنابراین نمی‌توان در کشورهای اسلامی «کفیر» تولید کرد. نوشیدنی‌های کفیر موجود در ایران، از نظر ظاهر، خواص، بافت و طعم شباهتی با «کفیر» ندارند و در واقع نوعی دوغ هستند.

آیا مصرف نوشیدنی کفیر از سایر دوغ‌ها بهتر است؟

نه، هیچ ارجحیت سلامت‌بخشی نسبت به دوغ‌های معمولی ندارد و فقط ممکن است طعم آن متفاوت باشد.

آیا مصرف نوشیدنی کفیر را توصیه می‌کنید؟

همه اقشار جامعه کودکان، نوجوانان، سالمندان، زنان باردار، شیرده و... می‌توانند از انواع دوغ در حد متعادل (یکی‌، دو لیوان) استفاده کنند. افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز که نمی‌توانند شیر را هضم کنند هم می‌توانند این نوشیدنی را جایگزین شیر کنند.

وقتی نوشیدنی‌ کفیر بیرون از یخچال می‌ماند، گاز زیادی پیدا می‌کند. این مساله طبیعی است؟

بسیاری از دوغ‌های تولیدی آلوده هستند و دچار گازدارشدن و تورم بسته‌بندی (در دوغ‌هایی که روی بسته‌بندی آنها واژه «بدون گاز» نوشته‌شده‌است) می‌شوند. متاسفانه گاهی افزودنی‌های غیرمجازی برای جلوگیری از گازدارشدن به آنها اضافه می‌شود. براساس استاندارد ملی ایران در خصوص دوغ‌های گازدار نه دوغ‌های بدون گاز که اکثر دوغ‌های بازار را تشکیل می‌دهد، ‌گاز موجود در دوغ‌ها گاز تخمیری یا تزریقی است و نه طبیعی. گاز تخمیری از تخمیر میکروب‌ها به دست می‌آید و گاز تزریقی با دستگاه تزریق می‌شود. گفتن اینکه گاز موجود در آنها طبیعی است کاملا اشتباه است. بنابراین بهتر است بدانید گازداربودن نوشیدنی‌هایی که باید بدون گاز باشند، به معنای کیفیت و مزیت آنها نیست بلکه نشان از فساد آنها دارد. البته نوشیدنی‌های کفیر نیز مانند دوغ باید تا زمان مصرف در یخچال نگهداری شوند.