شیر و لبنیات از 4 هزار سال قبل از میلاد به عنوان غذایی مهم شناخته شده بودند. نقش های سنگ های غارهایی که انسان های اولیه در آن زندگی می کردند، مراحل آماده سازی و مصرف شیر و لبنیات را به تصویر در آورده اند. در کتاب های مقدس نیز به مومنان وعده باغ هایی که نهرهای شیر در آن روان است، داده شده که نشان دهنده اهمیت شیر برای مردم آن زمان است.

امروزه اهمیت مصرف کافی شیر به خوبی ثابت شده است. در هرم راهنمای غذایی که راهنمایی برای حفظ سلامت تغذیه می باشد، لبنیات به عنوان  یکی از 5 گروه مهم غذایی آمده که مصرف روزانه 2 تا 3 واحد از آن توصیه شده است. آکادمی کودکان در آمریکا نیز مصرف 5 واحد لبنیات در روز را برای نوجوانان ضروری دانسته است. لبنیات تامین کننده بخش مهمی از مواد مغذی ضروری برای همه گروه های سنی هستند و مصرف این گروه غذایی از کودکان تا سالمندی توصیه شده است.

تنوع لبنیات به منظور تامین ذائقه و افزایش مصرف آن در حال افزایش است. لبنیاتی با درصد چربی متفاوت، کم لاکتوز یا بدون لاکتوز، غنی شده و… امروزه در دسترس هستند. اگر چه تنوعی از شیرهای طعم دار مثل شیر توت فرنگی، شیر عسل، شیر قهوه، شیر خرما و … در دسترس هستند، اما شیر کاکائو هنوز مطلوب ترین شیر است که در این مقاله در مورد آن صحبت خواهد شد.

شیر کاکائو شیری است که به آن شکلات یا کاکائو و شیرین کننده اضافه شده است. کاکائو محصولی است که از 600 سال قبل از میلاد مسیح مصرف می شده و امروزه به دلیل اثرات آنتی اکسیدانی مورد توجه قرار گرفته است. کاکائو غنی از زیر گروه هایی از فلاوونوئیدها است که به عنوان فلاونول نامیده می شوند و خاصیت آنتی اکسیدانی دارند. خاصیت آنتی اکسیدانی کاکائو عمدتاً ناشی از ترکیباتی مثل اپی کاتچین، کاتچین و پروسیانیدین است. اگر چه اندازه گیری زیست دسترسی فلاوونوئیدها در انسان مشکل می باشد، اما مصرف کاکائو در انسان همراه با افزایش سلامت گزارش شده است.

کاکائو فعالیت تنظیمی بر ترشح میانجی گرهای التهابی از ماکروفاژها و دیگر لوکوسیت ها در خارج بدن نشان داده و مصرف طولانی مدت آن در موش ها موجب بهبود عملکرد ایمنی روده ای و سیستماتیک شده است، بنابراین گفته می شود که کاکائو بر سلول های ایمنی اثر تنظیمی دارد.

کاکائوی غنی از فلاوونوئید، موجب بهبود عملکرد اندوتلیال می شود و خطر بیماری های قلبی- عروقی را کاهش می دهد. اثرات مفید کاکائو بر بهبود مقاومت انسولین و بنابراین کنترل قند خون در حال بررسی است. کاکائو احتمالا از طریق فعال سازی اکسید نیتریک، اثرات آنتی اکسیدانی و ضدالتهابی ایجاد می کند که موجب کاهش فشار خون و بهبود عملکرد عروق و پلاکت ها می شود و بدین وسیله خطر بیماری های قلبی- عروقی را کاهش می دهد. کاهش خطر بیماری های قلبی- عروقی، ممکن است از طریق ممانعت از تجمع  پلاکت ها و اکسیداسیون LDL نیز اعمال شود.
شیرکاکائو

مدت ها است که مصرف شکلات با شادی و لذت مرتبط  بوده است. این ماده در متابولیسم سروتونین، دوپامین و اندورفین که در ایجاد شادی و آرامش دخیل هستند، مشارکت می کند. استفاده از کاکائو به عنوان آرامبخش و ضد افسردگی تحت بررسی می باشد و در گذشته به عنوان دارو کاربرد داشته است.

البته باید توجه داشت که همه این اثرات به کاکائوی خالص نسبت داده شده، اما از آن جایی که فلاوونوئیدهای کاکائو طعم تلخی دارند، هنگام استفاده از آن در صنایع غذایی فرآیندهایی انجام می شود که ممکن است موجب کاهش فلاوونوئیدها و بنابراین اثرات مفید کاکائو شوند.

به علاوه غذاهای حاوی کاکائو معمولا حاوی مقادیر بالایی شکر و چربی هستند و در نتیجه کالری بالایی دارند که هر سه مورد ممکن است برای سلامتی برخی از ما مُضر باشد.

شیر کاکائو حاوی مقادیری از کاکائو می باشد که ممکن است اثرات گزارش شده برای کاکائو را به همراه داشته باشد.

مشابه شیرهای بدون طعم، شیرکاکائو نیز ارزش تغذیه ای عالی دارد به طوری که 8 انس آن که معادل یک لیوان است تامین کننده ی 35 درصد از 800 میلی گرم کلسیم توصیه شده برای کودکان 4 تا 8 ساله است.

محتوای مواد مغذی شیر کاکائوی کامل، کم چرب و بدون چربی، مشابه انواع مشابه شیرهای بدون طعم می باشد، به جز این که محتوای کربوهیدرات و کالری آن بالاتر است، زیرا برای طعم بهتر به آن ساکاروز یا سایر شیرین کننده ها اضافه می شود. به طور کلی هر لیوان شیر کاکائو حدود 60 کیلو کالری بیشتر از انواع بدون طعم خود انرژی دارد، بنابراین هر لیوان شیر کاکائوی کم چرب 158 کیلو کالری، دو درصد چربی 179 کیلو کالری و شیرکاکائوی کامل 208 کیلوکالری انرژی تامین می کند.
شیرکاکائو

شیرکاکائو نوشیدنی با ارزش و مطلوب کودکان است. در یک تحقیق مشخص شد که 91 درصد کودکان 8 تا 13 ساله شیر کاکائو را دوست دارند و 57 درصد کودکان شیر کاکائو را به شیر سفید ترجیح می دهند. مصرف شیر کاکائو به عنوان بخشی از برنامه تغذیه در مدرسه، از هدر دادن شیر توسط  کودکان جلوگیری می کند. از آن جایی که کودکان شیرکاکائو را دوست دارند، سرو آن در مدارس مصرف لبنیات را افزایش می دهد و از دور ریختن شیر توسط کودکان می کاهد. مصرف شیرهای طعم دار در کودکان موجب می شود که دریافت کلسیم و پروتئین افزایش یابد، زیرا شیر جایگزین نوشیدنی های دیگر مثل نوشابه های گازدار می شود.

برخی از والدین نگران افزایش خطر پوسیدگی دندان در کودکان، متعاقب مصرف شیرکاکائو هستند، اما باید یادآور شد که خطر پوسیدگی دندان در کودکان مصرف کننده شیرکاکائو به دلیل چربی، کلسیم و فسفر شیر، کمتر از کودکانی است که میان وعده هایی مثل چیپس و کلوچه مصرف می کنند. کودکی دوره ای است که باید کلسیم کافی مصرف شود تا استخوان ها به حداکثر چگالی خود برسند. افزایش چگالی استخوان، مهم ترین راه پیش گیری از پوکی استخوان در سالمندی است. از آن جایی که شیرکاکائو برای کودکان مطلوب تر است، به نظر می رسد با افزایش مصرف آن، می توان دریافت کلسیم را در کودکان به خوبی ارتقاء داد. البته باید توجه داشت که شیر کاکائو حاوی مقادیر بالاتری از انرژی است و شیرکاکائوهای موجود در کشور ما اغلب از نوع پُرچرب هستند، بنابراین توصیه می شود دریافت شیر در بزرگسالی از انواع دیگر شیر و یا شیرکاکائوهای تهیه شده در منزل باشد.
مقدار انرژی و برخی از مواد مغذی در یک لیوان از شیرهای مختلف

نوع شیر                شیر کامل                 شیر پاستوریزه        شیرکم چرب            شیر بدون  چربی     شیرکاکائوی کامل    شیرکاکائوی معمولی     شیرکاکائوی کم چرب
ماده مغذی       (3/25درصد چربی)     (2 درصد چربی)    (1درصد چربی)

انرژی (کیلو کالری)     149/92     121/20     104/42     90/33     208/38     178/84     157/57
پروتئین(گرم)     8/03     8/13     8/53     8/57     7/93     8/03     8/10

چربی ( گرم)     8/15     4/69     2/28     0/61     8/48     5     2/50
کربوهیدرات (گرم)     11/27     11/71     12/18     12/30     25/85     26     26/10

کلسیم (میلی گرم)    291/24     296/70     312/87     316/30     280/25     284/0     286/75

فاطمه تورنگ – کارشناس ارشد تغذیه